Siestrzeńcewicz (Bohusz-Siestrzeńcewicz) Stanisław (1869–1927), malarz, rysownik, wykładowca na Uniw. Stefana Batorego w Wilnie. Ur. 11 XI 1869 w Wilnie (w literaturze podawana też data ur. 1871), pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Stanisława i Konstancji z domu Wolan.
W Wilnie S. ukończył szkołę realną oraz uczył się malarstwa w Miejskiej Szkole Sztuki Dekoracyjnej i Rysunku prowadzonej przez J. W. Trutniewa. Następnie wyjechał do Petersburga, gdzie od r. 1888 studiował malarstwo w ASP (w tamtejszej Akademii architekturę studiował również brat S-a Stefan Ludwik). S. był uczniem G. W. Willewalde’a (w r. 1892 otrzymał nagrodę za akt, w r. 1893 był odznaczony medalem srebrnym, małym). W r. 1893 wygrał konkurs rysunkowy Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie na okładkę do albumu stanowiącego premię dla członków Towarzystwa. W r. 1894 wyjechał do Paryża i kształcił się w Académie Julian. Stamtąd udał się może jeszcze w r. 1895 (1896 ?) do Monachium, gdzie pobierał naukę w prywatnej szkole Józefa Brandta. Tam namalował portret Marii Pruszakówny, pasierbicy Brandta (1896). Był członkiem monachijskiego Kunstverein (1895–6) i w nim wystawiał (1896). W r. 1897 TZSP wydało dla swych członków album, również z okładką S-a. Przyjeżdżał do kraju, m. in. prasa odnotowała jego pobyt w Warszawie w l. 1897 i 1899 (kiedy to towarzyszył Brandtowi), bywał też w czasie wakacji w Orońsku – majątku Brandta (koło Radomia), a także w Wilnie; np. w r. 1899 donosiła prasa, że wykonał «piekny karton piórkowy Geniusz poezji narodowej ze sztandarami, wzlatujący na Pegazie przez płomienie słonecznego koliska». Uprawiał malarstwo rodzajowe i pejzażowe, szczególnie chętnie rysował piórkiem scenki z życia wsi i małych miasteczek Wileńszczyzny (zwłaszcza zajazdy, jarmarki, targi) i konie, przeważnie w ruchu.
W l. 1898–9 S. przebywał znów w Paryżu, sprzedał firmie handlu obrazami Goupila kilka swych kartonów z rysunkami piórkiem. Ok. r. 1900 powrócił do kraju i zatrzymał się w Warszawie. Zaprojektował dla budynku Stowarzyszenia Techników w Warszawie plafon klatki schodowej przedstawiający alegoryczną scenę: Triumfalny pochód wiedzy w dziejach ludzkości. Później mieszkał w Wilnie. Uczestniczył w życiu kulturalnym i towarzyskim miasta, był zaprzyjaźniony z Janem Bułhakiem, Ferdynandem Ruszczycem, Michałem Minkiewiczem, Juliuszem Kłosem. Wraz z Ruszczycem zorganizował wystawę Tow. Artystów Polskich «Sztuka» w Wilnie (1903). Utrzymywał się głównie z malowania portretów dam ze sfery arystokratycznej i ziemiaństwa, m. in. Klementyny z Potockich Tyszkiewiczowej z Birż, Antoniny z Morawskich Meysztowiczowej.
Portrety pędzla S-a zdobiły salony wielu dworów na Litwie i Białorusi, np. w Dereszewiczach Portret Hieronima Kieniewicza (młodszego), w Rawanowiczach Portret pani Słotwińskiej. Pisał o tych kobiecych portretach ks. Walerian Meysztowicz: «malowidła na cały wzrost, ogromne, bezgranicznie pochlebne, z rękami bezwstydnie skradzionymi od Van Dycka, z jedwabiami, jakby na reklamę włókienników». Na krótko S. uległ wpływom modernistycznym: Gejsza (sygn. «Wilno 1902», olej., wł. prywatna w Warszawie), Pani płacząca (1903, Muz. Narod. w Warszawie), a także znane tylko z tytułów Impromptu, Faun (wystawione w Zachęcie w r. 1904).
Do pierwszej wojny światowej S. wystawiał swe prace w Warszawie w TZSP (1893, 1902, 1904, 1909/10, 1913/14), a także w Salonie Aleksandra Krywulta w l. 1896–1902 (corocznie) i w r. 1905. Wystawiał też w Wilnie w r. 1899 na wystawie sztuki współczesnych artystów polskich. Uczestniczył w wystawach w Petersburgu, m. in. w l.: 1894 (wystawa akademicka), 1901, 1902, brał udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Berlinie w r. 1896, w Wystawie Sztuk Pięknych w Mińsku, w lokalu «Ogniska», w marcu 1911. Zamieszczał swe rysunki w prasie, wielokrotnie w „Tygodniku Ilustrowanym”, zwłaszcza w dziale «Nasze ryciny», np.: Na jarmarku (1893), Miasteczko (1894), Na targu (1896), Próba konia (1898), Na jarmarku (1900), W miasteczku (1902), Ulica Szklana w Wilnie (1904), W zajeździe (1904), Targ świąteczny (1905), do nowel Sienkiewicza Janko Muzykant (1898), Hania (1900). Kilkakrotnie jego rysunki ukazywały się na łamach „Wędrowca”, „Świata”, „Biesiady Literackiej”. W r. 1900 „Kraj” dołączył do prenumeratorów pisma kartę albumową z reprodukcją obrazu S-a W miasteczku. S. odbywał podróże, w r. 1912 był w Monte Carlo (tak sygnowany jest jeden z jego portretów, Portret damy, wł. prywatna). W r. 1914 wydał w Warszawie (w oficynie B. Wierzbickiego) Album zawierające 18 plansz z rysunkami piórkiem przedstawiającymi sceny z życia litewskiej szlachty, typy chłopskie, wozy, zaprzęgi końskie. Były one chwalone za «siłę wyrazu i rozmach brawurowego wykonania» (H. Piątkowski).
S. brał udział w życiu towarzyskim miasta. «W jednej osobie urodzony cygan i światowiec, pełen humoru kawalarz» (A. Minkiewicz), ilustrował satyryczne pisemko „Plotka Wileńska” (1907–9), był też współorganizatorem (ze swym przyjacielem Michałem Minkiewiczem), a także reżyserem «Ach» wileńskich, które odbywały się co roku w karnawale w l. 1908–14 (wspólnie z Minkiewiczem pisał S. dla tego kabaretu teksty, ich sztuka w 2 aktach jest przechowywana w B. Narod.).
W czasie pierwszej wojny światowej S. mieszkał nadal w Wilnie. Wygłaszał odczyty (np. w r. 1916 o Janie Matejce), malował portrety, np. powstał wtedy portret bpa pomocniczego wileńskiego Kazimierza Michalkiewicza (1916, olej., Muz. Sztuki w Wilnie), a także obrazy o charakterze rodzajowym – Sprzedawca gazet (1916), Głód w Wilnie (1917; oba w Muz. Sztuki w Wilnie). Jego prace – Tania kuchnia, Nie damy Wilna były pokazane w TZSP w r. 1919. Po zakończeniu wojny S. został wykładowcą malarstwa na Uniw. Stefana Batorego (prowadził zajęcia z aktu wieczornego).
Latem 1920 w obliczu najazdu sowieckiego S. wyjechał do Poznania. W r. 1921 należał do poznańskiego Tow. Artystów Poznańskich «Świt», wystawiał t. r. w Stow. Artystów. Z r. 1922 pochodzi akwarelowy Portret Aleksandra Oskierki (Muz. Sztuki w Wilnie). Później zamieszkał w Warszawie. Wystawiał nadal w Zachęcie (której był członkiem rzeczywistym), m. in. w r. 1919 (Salon Doroczny), 1923 (z poznańskim «Świtem»), 1925 (na wystawie «Portret polski» pokazał Portret pani de R., możliwe że był to wspominany w literaturze portret p. Rossetowej, Portret artystki panny M.) i w r. 1926 obraz (Gospoda). W tym okresie brał udział w wystawie sztuki polskiej w La Societé des Beaux Arts w Paryżu, w wystawach w Muz. Miejskim w Grudziądzu i w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi (1924). W „Tygodniku Ilustrowanym” (1924) ukazał się jego rysunek do opowiadania Zofii Nałkowskiej „Dzieje sąsiedzkie”.
S. uprawiał także grafikę, wymienić tu można np.: litografię Powrót z jarmarku (wł. Muz. Archeol. w Warszawie), akwaforty – Scena rodzajowa, Przy karecie (obie w Wileńskim Historyczno-Etnograficznym Muzeum ), projekt dyplomu łowieckiego (pokazany w TZSP w r. 1937). Wykonywał również ekslibrisy, malował i rysował sceny satyryczne jak Karykatura na salon hrabiny Kaszewskiej, czy Bal w starym Mińsku (Muz. Historyczne w Mińsku).
Z twórczości S-a zwłaszcza rysunki były bardzo chwalone przez krytykę. Już w czasach jego studiów w Monachium pisano, że «w piórkowych rysunkach leży głównie jego siła, temperament i styl» (Clarus [Adolf Nowaczyński]). Wedle wspomnień ks. Meysztowicza «S. był człowiekiem wesołym, dowcipnym, niepohamowanym». Chorował na gruźlicę. Zmarł 24 V 1927 w Warszawie; pochowany został 28 V na cmentarzu Ewangelickim w Wilnie.
S. był żonaty z córką Józefa Brandta, Krystyną, która po rozwodzie z S-em wyszła za mąż (1905) za Tyszkiewicza.
Po śmierci S-a jego obrazy pokazywane były okazjonalnie na różnych tematycznych wystawach, np. w organizowanych przez TZSP pt.: «Żołnierz i koń» w r. 1933 (Zaloty), czy «Polska i jej lud», w r. 1934, a po drugiej wojnie światowej na wystawie «Żydzi polscy» w Muz. Narodowym w Krakowie w r. 1989 (litografia Powrót z jarmarku).
Obrazy S-a (prócz wymienionych w tekście) znajdują się m. in. w Muz. Narodowym w Warszawie (Zaułek wileński, Praczki, Zbiór siana, Konie na podwórku – wszystkie olej.), w Muz. Sztuki w Wilnie (Na targu, 1896, Siedząca kobieta, Podwórze w zajezdnym domu – olej.), w Wileńskim Historyczno-Etnograficznym Muzeum (Domek pośród drzew), akwarela i rysunki ołówkiem: Portret Zakrzewskiej, Scena w wagonie).
Portret S-a pędzla Ludomira Janowskiego (był pokazany na wystawie malarskiej w r. 1897 w Wilnie); Fot. S-a, Reprod. (za „Krajem” 1900), w: Stępień H., Artyści polscy…, W. 1994; – Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); Akwarele i rysunki XVIII–XX w., Muz. Narod. w Warszawie, Katalog wystawy, W. 1938; Inspiracje sztuką Japonii w malarstwie i grafice polskich modernistów. Katalog przygot. Z. Alberowa i Ł. Kossowski, Muz. Narodowe w Kielcach, Muz. Narodowe w Krakowie, Kielce–Kr. 1981; Judelis P. J., Lietuvos daile XVI–XIX a. Tapyba-Sculptura. Katalogas, Vilnius 1969 (pod Bohusz-Siestrzeńcewicz); Polscy uczniowie Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu w XIX i na początku XX wieku. Katalog wystawy w Muz. Narod. w Warszawie, Oprac. E. Charazińska, W. 1989; Przewodnik po wystawie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych…, maj 1925 (Wystawa bieżąca), 1933 nr 86 («Żołnierz i koń w sztuce polskiej XIX i XX w.»); Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wileńskie środowiska artystyczne 1919–1945. [Katalog wystawy] BWA w Olsztynie, czerwiec–sierpień 1989 (pod Bohusz-Siestrzeńcewicz Stanisław); Żydzi polscy, czerwiec–sierpień 1989, wystawy i katalog przygot. K. Moczulska, M. Rostworowski (autor scenariusza), J. Wołek, [Kr. 1989]; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1986 I–IV, IX, X; Gumowski M., Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu, Kr. 1924 (Muzea Polskie); Malarstwo polskie. Modernizm. Studium wprowadzające napisał W. Juszczak, W. 1977; Minkiewicz A., „Achy” wileńskie (1908–1914), „Wiadomości” (Londyn) 1968 nr 1161; Piątkowski H., Śp. Stanisław B. Siestrzeńcewicz (1871–1927), „Kur. Warsz.” 1927 nr z 18 V; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Romer-Ochenkowska H., XXV-lecie wskrzeszonego Teatru Polskiego w Wilnie, Wil. 1932 s. 46; Rosset A., Gmach Stowarzyszenia Techników w Warszawie, „Przegl. Techn.” 1907 nr 18 s. 233–9; Ruszczyc F., Wydział Sztuk Pięknych Uniw. Stefana Batorego w l. 1919–1923, Wil. 1931; Ruszczyc Ferdynand, Życie i dzieło, Wil. 1939 s. 213 (Bułhak J., Wiek męski Ferdynanda Ruszczyca); Wiercińska, Tow. Zachęty; – Meysztowicz W., Poszło z dymem. Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1973 I 312, 317; Rosen J., Wspomnienia 1860–1925, Spisała Anna Leo, W. 1933 s. 139; Ruszczyc F., Dziennik, W. 1994–6 I–II; Spraw. Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych za r. 1901 s. 111, 1902 s. 11, 1925 s. 29, 52, 1926 s. 8/9, 45, 60, 62, 65, 1927 s. 10, 13, 72, 1928 s. 62, 1929 s. 9, 55, 1933 s. 12, 130, 1934 s. 27, 1936 s. 11, 1937 s. 49; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w l. 1828–1914, Mater. źródłowe, W. 1994, Studia z historii sztuki, T. XLVII; – „Kraj” (Pet.) 1898 nr 12 (Bołoz-Antoniewicz J., Malarstwo polskie w Monachium i „Jednodniówka” monachijska), 1900 nr 13, 18, 20 (Clarus, Monachijczycy nowocześni, obrazy i ludzie), 1903 nr 16, 17; „Świat” 1911 I półr. nr 12 s. 6 (Sztuka nad Wilią), 1914 nr 5 s. 7 (Wankie W., Artysta litewski i jego album), 1927 nr 25 s. 22 (nekrolog); „Tyg. Ilustr.” 1893 II półr. nr 14 s. 196, nr 15 s. 238, 1894 I półr. nr 10 s. 147, nr 16 s. 255, nr 17 s. 271, II półr. nr 33 s. 109, 1896 I półr. nr 8 s. 158, nr 12 s. 238, nr 15 s. 297, II półr. nr 28 s. 541 (Tetmajer K., Z polskich pracowni w Monachium), nr 32 s. 633, 1897 I półr. nr 16 s. 318, 426, 495, II półr. nr 41 s. 814, 1898 I półr. nr 21 s. 417, nr 25 s. 498, 1899 I półr. nr 15 s. 298, II półr. nr 31 s. 614, 1900 II półr. nr 38 s. 753, 1902 I półr. s. 136, 1904 II półr. s. 557, 729, 1905 I półr. nr 12 s. 217, nr 16 s. 297, II półr. nr 50/51 s. 888–9, 1914 I półr. nr 13 s. 251 (Piątkowski H., Siestrzencewicz i jego album); „Wędrowiec” 1896 I półr. nr 21 s. 413; – IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.
Róża Biernacka